KAFKASLARIN SATRANÇ TAHTASI -I
ALİ BULUNMAZ

ABD’nin günden güne ısıttığı İran’la çatışma ihtimali ve bu bağlamda İran Devrim Muhafızları’nı terör örgütü ilan etmesi ile İsrail’in, Suriye’nin kuzeyini bombalaması, gerilimin gözden kaçırılmaması gereken göstergeleri.

Bununla birlikte, Kafkaslarda, İran’ın da içinde bulunduğu karmaşık ilişkiler ağı, stratejik açılımlar açısından önem taşıyor. Olası bir İran harekâtında Azerbaycan’ı kullanmak isteyen ABD’nin hamlesine, İran cumhurbaşkanı Ahmedinecad karşılık vermekte gecikmemesi, varolan ilişkilerin açığa çıkaran bir örnekti.

Bilindiği üzere Hazar Denizi, İran-Azerbaycan ve bu bölgede 1994’ten bu yana faaliyet gösteren çokuluslu şirketler için stratejik öneme sahip bir alan. Sözü geçen tarihte Azerbaycan’ın çokuluslu petrol şirketleriyle imzaladığı anlaşmalar, İran ile arasında gerilim yaratmış; hatta İran 2001’de Hazar’da çalışan şirketlere küçük çaplı bir saldırı düzenlemişti. Bu ilişkilerden rahatsız olan ve Azerbaycan’ın Hazar’ı Batı’ya açtığını savunan İran, aynı zamanda Azerbaycan-ABD-İsrail ilişkilerine de açıkça tavır almış durumdadır.

ABD ile Azerbaycan arasında, Azeri Ordusunun Hazar’daki Donanmasının eğitimi ve işbirliği ile ilgili bir anlaşma da imzalanmıştır. Bunun yanında ABD, Azeri Donanmasındaki gemilerin yenileştirilmesine dönük destek sağlamaktadır. ABD, İran’a yapmayı planladığı harekat için, Azerbaycan üslerini kullanma niyetini yakın tarihte açıklamıştı. İran da, böyle bir durumda Azerbaycan’da bombalanacak tesislerin listelerini basın aracılığıyla kamuoyuna duyurmuştu.

Tüm bu gelişmelerin ardından 21-22 ağustos’ta İran cumhurbaşkanı Ahmedinecad, Azerbaycan’a resmi bir ziyarette bulundu. Temel konuların Orta Asya doğalgazının İran üzerinden Azerbaycan’a taşınması, İran’ın BTC’ye (Bakü-Tiflis-Ceyhan) katılması ve İran-ABD krizi ile Azerbaycan’ın bu konudaki tutumu olan ziyarette, konuşulan en önemli madde Gebele Üssü ile ilgili ABD-Rusya-Azerbaycan görüşmelerinin içeriği idi.

Rusya, Gebele Üssü’nü ABD ve Azerbaycan arasında ortak kullanım için önermiş ve İran da bunu yakından izlemeye almıştır. Rusya’nın Gebele’yi önermesinin baş nedeni, ABD’nin İran tarafından fırlatılacak füzeleri kontrol etmek adına Doğu Avrupa’ya hava savunma sistemi kurmaya çalışmasıdır. Rusya bunun yerine, Gebele’yi alternatif olarak göstermiş ve İran da bu üs ile ilgili muhatabının Rusya veya ABD değil, Azerbaycan olduğunu vurgulamıştır.

İşte Azerbaycan, Haydar Aliyev döneminden beri izlenen “denge politikası”ndan bu noktada da vazgeçmemiş ve ABD’nin olası bir İran operasyonunda Azerbaycan’ın askeri bir üs biçiminde kullanılmasına izin verilmeyeceğini resmi ağızlardan duyurmuştur.

Ancak ABD’nin askeri anlamda olmasa bile, istihbarat bağlamında Azerbaycan topraklarını kullanacağı endişesi, İran için henüz yatışmış değildir. Bununla beraber ABD’nin, örtük olarak İran Azerilerini, Ahmedinecad yönetimine karşı hareketlendirdiği ve onlara maddi destek sağladığına dönük (henüz kanıtlanmamış) iddialar da mevcuttur. İran ise gelişmeleri dikkatle izlemekle ve stratejisini bunlara göre şekillendirmeye çalışmaktadır.